Badem Ağacı Budaması Nasıl Yapılır?

Badem ağacı budaması genelde ağaçlar budamayı çok sevmez. Ama budanmadan da olmaz. Dal gelişimi çok hızlı olmadığı için budamada gayet dikkatli olmak gerekiyor. Badem budama verimi olumlu da olumsuz da%40’a kadar etkiler.

Meyvecilikte budama çok çok önemlidir. Bademde ise daha da önemlidir. Çoğu meyvede budamanın telafisi varken bademde yoktur. Ya da çok azdır.Yapılan bir yanlış da tüm ağaçlara aynı budama yapılıyor. Hâlbuki çok faktör var birbirinden farklı. Tüm bu faktörler dikkate alınmalıdır.

Budamayı Etkileyen Faktörler

Budamayı etkileyen faktörler; bademin çeşidi, anacı, sulu olup olmaması, iklimi, sık dal verme kapasitesi, don bölgesi olup olmadığı, ağacın yaşı, bahçenin besleme durumu, toprak kalitesi ve rüzgar durumu ve toprağın geçirgenliği gibi. Tüm bu faktörler dikkate alınarak budama yapılmalıdır.

İyi bir budama için ekibin eğitimli olmasının yanında ekipmanlar da kaliteli olmalıdır. Makas ve testereler mümkün olduğunun en iyisi olmalıdır. Çünkü badem dalları çok serttir. Kaliteli olmayan ekipman erken yıpranır ve dalları yaralar.

Badem ağacı budaması sevmez. Badem ağaçlarına verilecek şekil ilk iki yıl içerisinde oluşturulmalıdır. Budama yapılırken dikkatli olunmalı ve aşırı budamadan kaçınılması gerekmektedir.

Hedefimiz simetrik, dengeli bir taç oluşturmaktır. Taç doğru oluşturulmalı, bir ağaçta ana dallar ile bunların üzerinde oluşan ikincil ve üçüncül dallar ağacın her yönünde dengeli bir şekilde oluşmalıdır. Böylece, ağacın meyve bağlaması için maksimum bir alan oluşmuş olur.

Badem Ağacı Budaması Zamanı

Ağaçların kış dinlenmesine girmeleri gerekir. Basit kural bademler yapraklarının yarısını döktükten sonra başlar. Rakımı 1000 metreden düşük olan yerlerde kıştan önce ve kıştan sonra yapılabilir. Rakımı 1000 metreden yüksek olan yerlerde kıştan sonra yapılmalıdır. Budama en geç yapraklar açmadan 15 gün önce bitirilmelidir.

Bademde ilkbahar ve yaz budamaları büyüme hızını yavaşlatır. Lakin Kasım, Aralık, Ocak, Şubat aylarındaki budamanın verime, büyümeye, yaprak besin değerlerine olumsuz bir etkisi yoktur. Sertbudama yaraları artırır. Hastalıklara neden olabilir.

Amerikan budama denemeleri ile bizim koşullarımız aynı değildir. Orada tüm bahçeler suludur ve suyu da çok iyidir. Beslemesi iyidir. Onların budama sistemlerini olduğu gibi uygularsak sadece toprağı, beslemesi ve suyu iyi olan bahçelerde olumlu sonuçlar alırız. Örneğin onlar budamayı süpürge makinesinin çalışmasını da hesaba katarak yaparlar.

Bademde Ürün Budaması Var mı?

Bademde ürün budaması yoktur. Sadece ağaç aşırı meyve tutmuştur, eğer yük alınmazsa dallar kırılacaksa o zaman dalların bir kısmı kesilir, kesilme zorunluluğu vardır. Meyve dallarından bir kısım özellikle yaşlı olanları kesilerek atılır.

Ağacın içine yeterince ışık girmezse, hasat zamanında gölgelik yerdeki bademlerin dış kabuk çatlaması sorun olur.

İyi bir budama yapabilmek için bademlerle ilgili iyi bir fizyoloji bilgisine sahip olmak, bitkiyi tanımak ve anatomik bilgileri ile rakım, bölge ve ekolojik faktörleri tam olarak bilmekle mümkündür. Aşağıda bazı badem çeşitlerinin dal açılarına göre sınıflandırması vardır.

Bazı badem çeşitlerinin özellikleri:Yayvan gelişen çeşitler:Nonpareil, Ferragnes, Marcona, Tuonu, Vairo,Yarı dik gelişen çeşitler: Ne plus ultra, Cristomorto, Laurenne, Makako, Marinada, ConstantiDik gelişen çeşitleri:Teksas, Avola, Ferraduel,Budamaya alttan başlanır ve üste doğru gidilir. Budamaya başlamadan önce ağacın etrafı iyice gezilir, hangi şeklin verileceği kafada oluşmalıdır.

Dikim budaması sonrası yaz budaması da çok önemlidir. Yaz budamasını muhakkak yapınız.

Çeşide Göre Budama

Nasıl bir budama yapılacağını, bademin çeşidine, anaca, sulu olmasına, rüzgara, dona, toprak yapısına göre kaç ana dal olacağına karar verilir. Detaylı bilgi önceki sayfalarda anlatılmıştı.

Budanacak olan ağaç iyice incelenmeli ve her dal ayrı ayrı ele alınmalıdır. Kesimlerde tırnak bırakılmamalı, tırnağa şapka asılamayacak şekilde olmalı. Çünkü tırnaklı kesimler kolay kapanmadığı için bu noktadan aşağı doğru kurumalar olmakta ve kapanmayan yara yerlerinden su kolayca girer ve dalı çürütür. Yarası kapanmamış yerden hastalık ve zararlıların ağaca girişini kolaylaştırmaktadır.

Bu sistemde amaç hedeflenen meyve için gereken meyve alanı oluşturmaktır. Unutulmaması gereken şudur: Hedeflenen meyve miktarı ile hayal edilen meyve miktarı aynı şey değildir. Sulama durumu, anaç durumu, toprak ve besleme durumu faktörleri konusunda muhakkak dikkatli olunmalıdır. Yeterli su konusu da çok önemlidir.

Gerektiğinde 6-7 günde bir sulama yapılacaksa suyunuzun durumunu çok iyi bilmeniz lazım. Hedeflenen meyve miktarı için muhakkak beslemesi de de doğru yapılmalıdır. Zamanı ve dozu çok önemlidir. Toprak da önemlidir. Toprağınız kaliteli değilse beslemeniz çok iyi olmalıdır.

Badem budamasını anaç, toprak-besleme ve sulama durumuna göre üç gruba ayırıyoruz.)

DAR BUDAMA

Bu budama sistemi kurak yani sulu olmayan, anacı acı badem içindir. Hedef ağaç başı sert kabuklu 12-15 kilo badem almak için yapılır. 4 tane ana dal seçilir. Ana dallar ilk yıl haricinde üstten kesilmez.II)

ORTA BUDAMA

Bu budama sistemi sulu ve anacı acı badem olan badem içindir. Hedef ağaç başı 15-25 kilo badem almak için yapılır. Bu sistemde toprak ve besleme iyi olmalıdır. 4-6 ana dal seçilir.III)

GENİŞ BUDAMA

Bu budama sistemi arazi sulu, suyu yeterli, toprak kalitesi ve beslemesi iyi, anaç klon(Garnem, GF 677)badem içindir. Hedef ağaç başı sert kabuklu 25-40 kilo badem almak için yapılır. 6 tane ana dal seçilir. Dal sayısını arttırmak için üstten kesilebilir.

Not: Sayılan kriterlerden biri eksik ise bir önceki budama sistemine geçilir. Örneğin anaç GF 677 olsa bile, sulama suyu az ise Geniş Budama Sitemi değil, Orta Budama Sistemine geçilmelidir. Hayalci olmak değil, gerçekçi olmak çok önemlidir.

Unutmayınız!

Şu unutulmamalıdır ki hedeflediğimiz verim kadar budama ile meyve tutacak alan da oluşturulmalıdır. Fazla dal alanı önemli ama sulu olmayan ve anacı acı badem olan bir ağaçta gereğinden fazla alan bırakılırsa ağacın gücü yetmez ve ciddi anlamda meyve dökülmeleri olur. Özellikle sulama da yoksa ağaç strese girer ve doğal seleksiyon yolu ile meyvelerini döker. Meyve iç randımanı ve kalibresi de çok düşük olur. Tüm koşullar iyi ama yeterince meyve tutacak alanınız yok ise yeterli meyve alamazsınız. Özellikle yan dal alanı çok önemlidir. Yeterince meyve tutacak alan yoksa dal açıları da doğru değilse, gövde ile yaptıkları açı gerekli genişlikte değilse, dallarda ciddi kırılmalar olur.

BADEM BUDAMA I.YIL(12 Aylık Ağaçlar) 1. Uyku Devresini Tamamlamış

Bu dönemdeki budama badem için çok önemlidir. Ana şekil bu yılda verilir.İlk önce hastalıklı, kurumuş, kırılmış, şekli bozulmuş, obur, üst üste binen, dar açılı dalları, yan yana paralel büyüyen, çatallı dalı, aşırı sarkmış-yere doğru giden dallar kesilir.1)Ağaçta kaç ana dal bırakmalıyız?

DAR BUDAMA

Bu sistemde sulama yok ve anaç da acı badem olmalı ve 4 tane ana dal seçilir. Geriye kalan tüm dallar kökten kesilir. Seçtiğimiz 4 ana dalı 25-30 cm’den üstten kesilir. Tek istisnası ağaç çok iyi gelişmiştir, dengelidir, ara dalları da iyi ise üstten kesilmeyebilir.Not: Tüm susuz bademler bu şekilde budanır.

ORTA BUDAMA

Sulu, anacı acı badem, toprağı iyi ise 4-6 ana dal seçilmeli. Dallar 25-30 cm’den üstten kesilir. Ağaç iyi gelişmiş, dengeli, ağacın ağırlık merkezi de ortada ise üstten kesilmeyebilir.

GENİŞ BUDAMA

Sulu, suyu yeterli, toprağı ve beslemesi iyi, anaç klon(Garnem, GF 677 gibi) ise 6 ana dal seçilir(5-7 dal da olur). Ve dallar 25-30 cm’den üstten kesilir. Ağaç iyi gelişmişse bile üstten kesilmelidir. Hedefimiz meyve tutumu için maksimum alan oluşturmaktır.

Bu sistemde eğer besleme iyi yapılmazsa bir alt sistem olan Orta Budama sistemine geçilmelidir. Sulama da yeterli olmalıdır. Kurak iklimde sulama da iyi değilse ciddi anlamda olumsuzluk yaşanabilir. Bırakılan bu dallar olabildiğince eşit kuvvet ve uzunlukta olmalıdır. Bırakılan dalların ortalama eğimi 45 derece(ortalama 30-60 arası) olmasına dikkat edilmeli. Hem uzun ömürlü, hem güçlü dirençli olması, hem erken çiçek açmaması, hem traktör çalışmalarını en az engellememe gibi nedenlerden dolayı dal açısı önemli. Akrep yelkovan saatine göre saat 1 ve 2 arasındaki açı olmalıdır. Dallar dengeli olmalı ve yük eşit dağıtılmalıdır.

Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Dallar aynı noktadan çıkılmamalıdır. Dallar farklı yönlere bakmalı ve dengeli olmalıdır. İlk dal ile en üstteki dal arasında 25-30 cm olmalıdır. Her ana dalın arası 5-8 cm olmalıdır. Ana tacın altındaki tüm dallar ve toprak altından çıkan tüm dallar kesilir. Ağacın ağırlık merkezi ortada olmalıdır. Arazi aşırı eğimli ise ağırlık merkezi tepe tarafında olmalıdır.9)Kalın dallar(işaret parmağı kalınlığı) ve ağacın tepe noktası Sutut ile boyanır. Dikimde tepe noktası Sutut ile boyanmamışsa, tepe noktası da boyanmalıdır. Sutut düzgün sürülmezse geriye doğru kurumalar başlar.

Taç altında çıkar dallar en erken zamanda alınmalıdır. Çünkü ağaca hiçbir faydaları yoktur.

Ağaçlarınızın dal açıları geniş yani dallar yere paralel büyüyorlarsa azot eksikliği olabilir. Fazla azot dalların dik büyümesine neden olur. Eksik azot dalların yayvan gelişmesine neden olur.

Yaz aylarında 20 metreden dallara baktığımızda eğer ana dallar gözüküyorsa, ihtimalen azot eksikliği vardır.

2.YIL BUDAMASI(Ağaçlar 24 aylık) 2. Uyku devresini tamamlamış

Badem ağacı budaması için önemli bir zamandır. Ana iskelet bu yıl tamamlanır. Normalde badem için üstten kesilmez diye tavsiye ederiz ama ağacın gelişimi zayıf, yeterince yardımcı dal yok ise üstten kesilebilir. Ama bu istisnadır. İlk önce kurumuş, hastalıklı, kırılmış, şekli bozulmuş, obur, üst üste binen, dar açılı dalları, yan yana paralel büyüyen, çatallı dalı, aşırı sarkmış-yere doğru giden dallar kesilir.

Birbirini gölgeleyen ve birbirinin rakibi, tacın içine doğru büyüyen, yaralanmış dallar, güneş görmeyen ve birbiriyle sürtünen dallar alınır. Dal sayısı seçimi kriterine göre kaç dal bırakılmışsa, onlar bırakılır ve diğer dallar alınır.

DAR BUDAMA

Dört ana dal harici fazla dallar kökten alınır. Yardımcı dallara dokunulmaz. Yardımcı ana dal yoksa dallar 25-30 cm üsttenazot kesilir ki yan dal oluşsun.

ORTA BUDAMA

4-6 dal bırakılır ve diğer fazla dallar alınır. Yardımcı dal sayıcı az ise, ana dal üstten kesilebilir.

GENİŞ BUDAMA

Geçen yıl üstten vurduğumuz 6 ana dallardan her ana dal için dengeli olmak şartıyla 2 tane daha ana dal seçilir. Toplam etti 12 dal. Bu dallardan da dengeli olacak şekilde dalların yarısını 3’te 1 oranında(3’te 2’si kalır) üstten kesilir. Amaç daha fazla meyve tutma alanı oluşturmaktır.

Badem ağacı budaması yapılırken eğer tüm koşullar(sulama, besleme, toprak kalitesi) mükemmel ise 12 dalın hepsi de üstten kesilebilir. Dallar güçsüz ve şekli doğru değil ise üstten kesilmeli ki bir sonraki yıl düzeltilebilsin. Bu yılda ara dallar yani yan dallar çıkacaktır. Yan dallar için da her ana dala 3-5 yan dal bırakılır. Yan dal oluşumu zayıf olan Ferragnes gibi çeşitlerde yan dallar mecbur kalınmadıkça alınmaz.

Dar açılı ve ağacın iç kısmına doğru gelişen dallar çıkarılmalıdır. Ana dallar haricinde yardımcı dallar da dengeli bir şekilde bırakılmalı. Obur ve gereksiz ve şekilsiz büyüyen dallar çıkarılmalı.

Hangi Çeşit Nasıl Budanmalı?

Çeşitlerin özellikleri iyi bilinmeli ve bu özelliklere göre budama yapılmalıdır. Dik gelişen çeşitler killi toprağa da dikilmişse, dik giden dal yerine yayvan olanı bırakılır. Eğer yayvan dal yoksa, dik dalın üzerinden kesilir ve bir sonraki yıl dal çıkan dallardan yayvan olanı seçilir. Sıcak yaz aylarında ana dalların güneşten etkilenmemesi için güneş tarafındaki yönde güneybatı(saat 11-15 arasında)yardımcı dallar daha fazla bırakılmalı ki güneş direk ana dallara vurmasın. Güneş asla ana dallara vurmamalı.

Kalın dallar(işaret parmağı kalınlığı) Sutut ile muhakkak boyanır. Dal sıkışıklığı ne fazla olmalı ne de az. İçeri aşırı güneş ışığı girerse dalları yakar, strese sokar; ışık az olursa da gölgede kalan dallarda meyve oluşmaz. Tacın içine az ışık girmeli. Budamada iklim etkisi de dikkate alınmalıdır. Aşırı nemli bölgelerde ağacın içi biraz daha açık bırakılması gerekir.

Badem ağacı budaması yapılırken obur Dallar dik olarak çok hızlı büyür. Boğum araları çok geniş ve az verimli dallardır. Besin maddelerini(özellikle azot) çok bol kullanır. Meyve ağaçlarının ömürlerini kısaltırlar. Bu dallar ya hiç meyve tutmazlar ya da çok az meyve tutarlar. Sadece ağaç çok çıplak ise ve gölge yapması gerekiyorsa bırakılabilir.

Aksi takdirde muhakkak kesilmelidir. Ana dallar ile rekabet etmeyen yardımcı dallar korunmalıdır. Hem çok dik gelişen hem de çok yayvan gelişen dallar olmamalıdır. Çok dik gelişen dalların etrafında dal varsa kökten çıkarılır. Eğer yeterince dal yok ise, üstten 30-40 cm kesilip, yeni uygun dallar oluşturulabilir.

Birbiriyle çok dik şekilde V şeklinde olan dalların kolayca kırılabileceği kesinlikle hesaba katılmalıdır.

3.YIL(36 Aylık) 3. Uyku Devresini Tamamlamış)

Bu yılda öğlen vakti ağacın dibinde oturup güneşe baktığımız zaman güneş görülmeli ama güneş gözümüze şiddetli vurmamalıdır. Zira, gölgelenen kısımlarda meyve gözü oluşmaz ve meyve gözleri çoğunlukla tacın güneşi gören üst kısımlarında oluşmaya başlar.

Badem ağacı budaması ilk önce hastalıklı, kurumuş, kırılmış, şekli bozulmuş, obur, üst üste binen, dar açılı dalları, yan yana paralel büyüyen, çatallı dalı, aşırı sarkmış-yere doğru giden dallar kesilir. Bu yılda seçilen dallar aynen bırakılır. Dal sayısı eksik ise ve dal düzgün değilse üstten kesilebilir. 45 derece kuralı unutulmamalıdır.

GENİŞ BUDAMA

Yeterince yardımcı dal, yeterince meyve tutma alanı yoksa, dalların bir kısmı yine üstten kesilir. Bu yıl ara dalların yani yardımcı dalların yılıdır. Bu yıl ikinci kat dallar çıkacaktır. Bu ara dallar çok önemlidir. Bu dallar meyve tutacak olan bankalarımızdır. Yardımcı dal oluşumuna özen gösterilmelidir. Bu dallardan meyve alacağız. Özellikle Ferragnes gibi çeşitlerde bu dallara daha fazla dikkat edilmelidir. Çünkü Ferragneste yan dal sayısı çok azdır.

Bu yılki budamada ağacın dengesine bakılır. Dengede değilse, düzeltilir.

4.YIL(48 Aylık) 4.Uyku Devresini Tamamlamış

Bu yıldan sonra sıkı bir budamaya gerek yoktur. Sadece gerektiğinde badem budama budama yapılır. Gerekmiyorsa budama yapılmaz. Sadece gereksiz, fazla ve sorunlu dallar kesilir Dördüncü yıldan itibaren ağacın içinden yukarı bakıldığında gökyüzü görünmelidir. Gökyüzünü görmelisiniz ama güneş gözünüze zarar vermeyecek derecede olmalıdır. Zira gölgelenen kısımlarda meyve gözü oluşmaz ve meyve gözleri çoğunlukla tacın güneşi gören üst kısımlarında oluşmaya başlar. Güneş görmeyen yerlerde meyve tutumu olsa da hasat zamanı yeşil kabuk soyulmaz ve sorun teşkil eder.

İlk önce hastalıklı, kurumuş, şekli bozulmuş, obur, üst üste binen, yan yana paralel büyüyen, kırılmış, aşırı sarkmış-yere doğru giden tüm dallar diplerinden kesilerek çıkarılır.

Birbirini gölgeleyen ve birbirinin rakibi, tacın içine doğru büyüyen, yaralanmış dallar,güneş görmeyen vebirbiriyle sürtünen dallardan biri alınır. Alınmazsa ağaç strese girebilir.

Yardımcı dalların oluşturulmasına ağırlık verilmelidir. Yardımcı dalı eksik olan bir yön varsa o yöndeki ana dallar üstten kesilerek, yan dal oluşturulur ve boşluk doldurulur.

Traktörün çalışmalarını engelleyen dallar varsa çıkarılır.5)Ağacın içinde boşluklar varsa, dalın biri üstten kesilerek dallanmaya teşvik edilir.

Bu yılda telafi budamaları da yapılabilir. Önceki yıllarda yanlış budanmış ağaçlar bu yılda düzeltilebilir.

Sonraki yıllar budaması telafi budamasıdır. Gereklilik varsa budama yapılır.

Bu yıl ve sonraki yıllarda kırılabilecek dal ihtimali varsa, o dal önceden kesilmelidir.

Ağacın ağırlık merkezine dikkat edilir. Bu dengeyi bozan dallar çıkarılmalıdır.

Taç Miktarı

GF 677-Klasik anacın %15-20 i kadar az taç yapmaktadır. Dolayısıyla budaması da farklı olmalıdır. Doğal haliyle az yan dal verdiği için, budamayla yan dala teşvik edilmelidir.

GARNEM-Kuvvetli gelişen bir anaç olup normal badem anacının %20 si kadar daha az taç yapmaktadır.

ROOTPAC – 20 GF 677’den yaklaşık %40 – 50 oranında daha az sürgün yapar.

BUDAMA ARAÇLARININ DEZENFEKSİYONU

Badem Budama aletleri günlük veya tarladan tarlaya %10’luk çamaşır suyu(Sodyum hipoklorit) ile yıkanmalı. Budama yaparken kullandığımız aletler eğer dezenfekte edilmezse ağaçtan ağaca, bahçeden bahçeye hastalıkların bulaşmasına neden olabilirler.

Piyasada ticari olarak satılan çamaşır suları bu iş için kullanılan en pratik solüsyondur. Çamaşır suyunun 1 birime karşılık 10 birim su katılarak oluşturulan solüsyonla gayet sağlıklı bir dezenfeksiyon sağlanabilir. Bu karışımla budamada kullandığımız makaslar, testereler vb. bir bahçeden diğerine geçerken veya hastalıklı olduğundan şüphelendiğimiz ağaçların budanmasından sonra temizlenmesi gerekir. Böylece hastalıkların diğer ağaçlara ve bölgelere bulaşması önlenmiş olacaktır.