Pestisit Nedir ve Pestisitlere Direnç

Yetiştirilen bitkiye zarar veren her türlü mikroorganizmayı engelleyen veya etkisini azaltan, kimyasal maddelerin genel adı pestisittir. Yetiştirilen bitkiler bazen böcek saldırılarına maruz kalabilir. Pestisit adı verilen kimyasal ilaçlarla, böcek istilalarının önüne geçmek mümkündür.

Tarım ürünlerine ve hayvansal gıdalara üretim, hasat, depolama ve taşıma esnasında zarar veren herhangi bir zararlıyı (zararlı ot dahil) kontrol etmek veya bunların zararlarını önlemek üzere uygulanan madde veya maddeler karışımıdır.

Pestisitler olduğu gibi uygulanmazlar. İnsan ve çevre sağlığı ve etkililik açısından bazı yardımcı maddeler ile (katı, sıvı) karıştırılarak kullanılırlar. İşte bu fiziksel karışıma “formülasyon” (ilaç) denir.

Pestisit direnci nedir?

• Populasyon içinde aynı türden bireylerin oluşturduğu ancak bazı genetik farklılığa sahip biyotiplerden oluşan bir topluluktur.
• Pestisit direnci, bir organizmanın bir biyotipinin normalde bu türün bireylerini öldürebilecek olan bir pestisite maruz kalmasına rağmen, yaşamını sürdürmeye devam etmesini sağlayan sahip olduğu doğal yeteneğidir.
• Diğer bir ifade ile; bir zararlıya karşı belirli bir pestisitin uzun süre kullanılması sonucunda bu zararlı popülasyonunda pestisite karşı duyarlılık kaybının meydana gelmesidir.

Direnç nasıl meydana gelir?

• Dirençli biyotipler tekrar tekrar pesitisite maruz kalma sonucu hayatta kalırlar.
• Ardından seleksiyon baskısı sonucu bu dayanıklı bireyler popülasyonun dominant biyotipleri haline gelir.
• Bu noktada pestisitler uzun süreli kullanıma uygun değildir ve diğer yönetim modelleri de göz önüne alınmalıdır.
• Eğer dayanıklılık efektif olarak yönetilebilirse, pestisitler yetiştiriciler için daha kullanışlı hale gelebilir.

Böceklerde Direnç nasıl çalışır?

• İnsektisitler böceklerin kontrolünden kullanılır.
• Sentetik insektisitlere karşı ilk dayanıklılık 1947’de DDT ye karşı rapor
• edilmiştir.
• O zamandan beri 2-20 yıl içersinde yeni insektisitlere karşı
• dayanıklılıklar rapor edilmiştir.
• Bu durum daha çok insektisitlerin çok sık uygulamaları sonucunda
• ortaya çıkmaktadır.

Direnç Meydana Gelme Süresi

• Organophosphates – 14 yıl
• Organochlorines (DDT) – 7 yıl
• Carbamates – 5 yıl
• Pyrethroids – 4 yıl
• IGR’s, Bakteriyel İnsektisitler, Avermectins
• Yeni Aktifler..?

Direnç Çeşitleri

Çapraz Direnç
Çok Yönlü Direnç
Morfolojik Direnç
Davranışsal Direnç
Fizyolojik Direnç
Genetik Direnç

Çapraz Direnç: Bir grup pestisite karşı gelişen direncin diğer gruplardaki pestisitlere karşıda oluşmasıdır. Buna en iyi örnek; organo klorlu insektisitlerden DDT’ ye dirençli bazı karasinek ve sivrisinek ırklarının, kullanılan piretroidlilere karşı da direnç göstermeleridir.

Çok Yönlü Direnç: Bir zararlının birçok pestisite karşı farklı yollarla kazandığı direnç şeklidir. İki veya daha fazla insektisit sınıfına direnç oluşumu söz konusudur.

Morfolojik Direnç: Zararlının vücut yapısı nedeniyle kazandığı direnç çeşididir. Örneğin vücut yapısı sık kıllı veya kütikulanın kalın olmasından dolayı ise ilaç böceğin vücuduna temas edemez ve böylece direnç meydana gelir.

Davranışsal Direnç: Böceğin davranışı sonucu ortaya çıkan direnç tipidir. Örneğin; elma iç kurdu larvaları meyveye girerken kabuğu yutmayıp dışarı atması, sivrisineklerin ilaçlanan bölgelerde dinlenmemesi ve üreme alanlarını değiştirmesi gibidir.

Genetik Direnç: Böceklerde mutasyonlar sonucu ortaya çıkan insektisit direnci genler üzerinde de etkilidir. Kalıtsal değişimler sonucu oluşan direnç seleksiyona oranla daha nadir meydana gelmektedir. İnsektisitler normal genleri, ilaca dirençli gen haline dönüştürmekte, zamanla sonraki nesillerde de dirençli genlere sahip bireyler çoğalarak hakim duruma geçmektedirler.

Fizyolojik Direnç: Böcekler sahip oldukları enzim sistemleriyle insektisitleri metabolize ederler. İlacın etkisini engelleyen kimyasal veya enzimlerin ortaya çıkması durumunda gerçekleşir. Dirençli ırklarda bu enzimlerin miktarı yüksektir. Bu enzim sistemlerinin etki spektrumu çok geniştir, yani birçok insektisit grubunu etkileyebilirler.

Direnç Mekanizmaları

Bilinen muhtemel farklı dirençlilik mekanizmaları:
Penetrasyon direnci, Enzimatik ayırma, Etkisizleştirme, Konjugasyon, Dışarı atma, Hedef bölge etkisizleşmesi olarak sıralanabilir.

Hedef Bölge Dirençliliği

• Hedef bölge insektisitin böcek bünyesinde etki ettiği temel noktadır.
• Genetik olarak farklılaşması, korunması yada bağlanamaması sonucu ,
• insektisitin etkisinin azalmasının yada etkisizleşmesinin bir sonucudur.
• Örnek olarak Heliothis virescens (Tütün tomurcuk kurdu) ve eptinotarsa decemlineata (Patates böceği) verilebilir.

Metabolik Dirençliliği

• Metabolik direnç yaygın görülen bir defens mekanizması olup böcek tarafından insektisit moleküllerinin detoksifiyesi yada dışarı atılmasına dayalı enzim sistemidir (bu sistemler; esteraz, ACE, sitokrom p450 mono oxigenazlar, glutation S-trazferazlar).
• Bu enzimler böcek bünyesinde, bitkilerlerle beslenmeleri esnasında bitki bünyesinde bulunan (allelokimyasallar) alkoloidler, terpenler yada foneller gibi çeşitli bitki toksinlerine karşı oluşturulmuş doğal koruma mekanizmalarıdır. (Gatehouse, 2002; Despres et al., 2007; War et al., 2012; Heidel-Fischer ve Vogel, 2015; Rane et al., 2016).

Penetrasyon direnci

• Böceğin dış kabuğu yada kutikulası insektisitin böcek bünyesine emilimini engeller yada yavaşlatır.
• Dayanıklı böcekler hassas olanlara göre insektisiti bünyesine daha yavaş absorblar.

Davranışsal Direnç

• Dirençli böcekler toksinleri fark edip organize olur yada toksinlerden uzaklaşırlar, kaçarlar.
• Bu mekanizma bazı böcek türlerinde organochlorines, organophosphates, carbamates ve pyrethroidlere karşı rapor edilmiştir.

Arthropodlarda direnç düzeyi nedir?

550 den fazla arthropodda pestisitlere karşı dayanıklılık mevcuttur. -bunun % 88 böcek, % 12 si akarlardır.

Böceklerin büyük çoğunluğu şu dört grupdan gelir

• Coleoptera
• Diptera (Sinekler)
• Hemiptera (Emici böcekler)
• Lepidoptera (Güveler & Kelebekler)

Arthropodların % 60 ı tarım zararlısı böceklerdir.

Direnç Oluşumunu Önleme Yolları

• Alternatif pestisitler veya farklı pestisit sınıfları kullanılmalıdır (her yıl aynı yerde aynı gruptan ilaç kullanmaktan vazgeçilmeli),
• Rotasyon uygulanmalıdır,
• Zararlının populasyon yoğunluğu belirlenerek doğal düşmanların varlığını izleyip değerlendirerek kimyasal savaşım yapılmalıdır,
• Ekonomik zarar eşiklerine önem verilmelidir,
• Entegre Mücadele stratejilerine önem verilmelidir,
• (Selektif insektisitler, Biyolojik insektisitler, Faydalı böcekler, Kültürel önlemler, Ürün rotasyonu, Zararlıya dirençli ürün çeşitlerinin kullanımı, Kimyasal cezbedici veya uzaklaştırıcılar)
• Doğru zamanda ilaç uygulaması yapılmalıdır,
• Pestisit kullanım oranı ve uygulama aralığı tavsiyeye uygun yapılmalıdır,
• Hassas popülasyonlar korunmalıdır (ilaçlanan tarlalar içinde ilaçlanmamış alanların bırakılarak, korunan hassas bireyler dayanıklılarla rekabet ederek, direnç frekansının azalmasına neden olur),
• Alet ekipmanın kontrolü

Pestisitlerin Sınıflandırılması

• Görünüş,
• Fiziksel yapı,
• Formulasyon şekillerine göre,
• Etkiledikleri zararlı ve hastalık grubu,
• Biyolojik dönemine göre,
• Aktif maddenin cins ve grubuna göre,
• Zehirlilik derecesine,
• Kullanım tekniğine,

göre çok değişik şekillerde sınıflandırılabilirler .

Bunlardan en önemli ve en çok kullanılan sınıflandırma şekilleri ise kullanıldıkları zararlı gruplarına ve yapısındaki aktif madde grubuna göre yapılan sınıflandırmalardır.

Kullanıldıkları zararlı gruplarına göre yapılan sınıflandırmadaki en önemli 3 büyük pestisit grubu;

• İnsektisit,
• Fungusit
• Herbisit

Etkiledikleri zararlı gruplarına göre sınıflandırma ise aşağıdaki şekilde sıralanabilir;

1- Böcekleri öldüren (insektisit)
2- Akarları, örümcekleri öldüren (Akarisit)
3- Nematodları öldüren (Nematlsit)
4- Yumuşakçaları öldüren (Salyongozları) (Mollusisit)
5- Kemirgenleri öldüren (Rodentisit)
6- Kuşları öldüren (Avisit)
7- Yaprak bitlerini öldüren (Afisit)
8- Fungusları öldüren (Fungisit)
9- Fungusların faliyetini durduran (Fungustatik)
10- Yabancı otları öldüren (Herbisit)
11- Bakterileri öldüren (Bakterisit)
12- Algleri öldüren (Algisit)
13- Kaçırıcılar (Repellentler)
14- Çekiciler (Atraktanlar)

İnsektisitleri Kimyasal Yapılarına Göre Sınıflandırılması;

• Organik Fosforlular
• Karbamatlılar
• Pyrethroidler
• Klorlandırılmışhidrokarbonlar
• Bitkiseller
• Diğer Kimyasal Sınıflar
• Mikroorganizmalar

PİRETROİT GRUBU İNSEKTİSİTLER

• Bu grup doğal piretrinlerin alkol ve asit köklerinde yapılan değişikliklerle geliştirilmiştir.
• Doğal olarak yetişen pire otunun(pyrethrin)sentetik versiyonlarıdır.
• Işığa karşı dayanıklı sentetik piretroidler sentezlenerek 1975 yılından sonra böcek kontrolünde hızla kullanılmaya başlanmıştır.
• Sinir hücrelerini bloke ederek zehirlilik etkisini gösterirler.
• Temas ve mide zehiri etkilidirler.
• Doğada kolayca parçalanabilirler.
• Özellikle ergin kontrolunda kullanılmaktadırlar.
• Aphoxylate, Bifenthrin, Cyhalothrin, Cyphenothrin, Etofenprox
• Permethrin, Deltamethrin, Alfa-Cypermethrin, Resmethrin
• Cypermethrin, Cyfluthrin, D-Phenoyhrin, Beta-Cyfluthrin