Ceviz Bahçesi Kurarken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Ceviz bahçesi tesisi kurulurken, bahçenin başarıya ulaşabilmesi ve uzun ömürlü olması için dikkat edilmesi gereken önemli püf noktalar bulunmaktadır.

Türkiye ceviz yetiştiriciliğinde dünyada 4. sırada yer almasına rağmen ihracatta ve üretimde istenen seviyede değildir. Ülkemizde ev bahçeleri ya da sınır ağacı şeklinde yapılan yetiştiricilik yaygın görülmekte iken, yaklaşık son 17 yıldır devlet desteği ile her bölgeye aşılı fidan dağıtımı ve sertifikalı aşılı fidan desteği yapılarak çok sayıda kapama ceviz bahçeleri tesis edilmiştir. Fakat yöreye uygun çeşitlerin belirlenmesi konusunda eksik kalınmıştır. Aynı zamanda bu yapılan çalışma ülkemizde ağaç varlığını artırmış fakat istenilen verim ve kalite alınamamıştır. Bunun sebebi olarak soğuk zararı, antraknoz ve ekolojik koşullara uygun çeşitlerin dikilmemesi ve ceviz hakkında yetersiz bilgiye sahip olunması görülmektedir. Aynı zamanda ülkemizde ceviz üretiminin kendi ihtiyacını karşılayamaması nedeniyle ve de ihracat yapmak yerine son zamanlarda cevizi ithal etmesinin en önemli sebebi, uzun yıllar tohumla çoğaltılmış olması ve doğal yollarla büyüyen ağaç tiplerinin olmasıdır

Dünya kabuklu ceviz üretim alanları ve miktarları Ç2010 yılında 959.291 ha olan üretim alanı 2014 yılında %4 artarak 994.738 ha’a çıkmıştır. 2010 yılında 2.948.535 ton olan üretim alanı 2014 yılında %17 artarak 3.462.731 tona yükselmiştir. 2014 yılından itibaren ise ceviz bahçe tesisi kurulumları büyük bir ivme kazanarak popüler bir tarım yatırımı olmuştur.

2021 yılı istatistiklerine göre Dünya’da ceviz üretimi yapan başlıca ülkeler üretim miktarlarına göre Çin 1.602.090 ton üretimle ilk sırada gelmektedir. Çin’i sırasıyla ABD, İran, Türkiye, Meksika, Ukrayna, Şili ve Hindistan izlemektedir.

Neden Ceviz Yetiştiriciliği?

Kullanım alanlarının yanında içerdiği besin değerlerinin zenginliği, uzun ömürlü bir bitki olması ve ekonomik getirisinden dolayı ceviz üretimi gerek dünyada gerekse ülkemizde günden güne artmaktadır.

Büyük oranda yağlar ve proteinlerden oluşan ceviz iyi bir fonksiyonel gıda niteliğindedir. İçerisinde %12.0-19.6 protein, %61.3-73.8 yağ, %3.24.4 su, %1.8-2.3 kül ve %2.2-4.5 şeker ihtiva etmektedir. Ayrıca, Ca, P, Mg, Fe, Na, K gibi mineral maddeler bakımından zengin olduğu gibi A, B1, B2, B6, C vitaminlerini de içermekte, 1 kg ceviz 7.000 kalori enerji sağlamaktadır. Bu nedenle diyet yapan insanların öncelikli tercih sebebidir.

100 g’lık bir iç ceviz yaklaşık olarak 700.00 kcal enerji, 14.10 g protein, 68.00 g yağ, 3.20 karbonhidrat, 9.70 g selüloz, 1.80 g kül ve 3.20 g nem, 348.00 mg fosfor, 391.00 mg potasyum, 89.00 mg kalsiyum, 113.00 mg magnezyum, 2.40 mg demir ve 10.00 mg sodyum içermektedir.

Ceviz sağlıklı beslenme için mutlak gerekli bir gıdadır. Unutulmamalıdır ki her gıda maddesi gibi ceviz de gerektiği kadar tüketilmelidir çünkü fazla ceviz tüketimi demir emilimini engellemekte dolasıyla kansızlığa sebep olmaktadır. Ayrıca bazı insanlarda ceviz alerjik reaksiyon göstermektedir.

Türkiye’de marketlerde iç ceviz fiyatı kaliteye bağlı olarak 55-80 TL/kg arasında değişirken, semt pazarlarında 35-55 TL/kg arasında değişmektedir.

Cevizde Çeşit Seçimi

Geçmişten beri tohumla yetiştiricilik yapılırken son zamanlarda aşılı ceviz fidanları kullanımı ülkemizde yaygınlaşmaya başlamıştır. Ayrıca günümüzde geleneksel yetiştiriciliğin yerine kapalı ceviz bahçeleri tercih edilmektedir.

Türkiye’de üretilen cevizin çok önemli bir bölümü yurtiçinde tüketilmektedir. Üretimimizin önemli bir bölümü tohumdan yetişmiş ağaçlardan karşılanırken, kalite de yeterli değildir. Üretim alanları hızla artmasına karşın üretim tüketimi karşılayamamaktadır. Üretim, tüketime göre yetersiz kalınca, ithalat kaçınılmaz bir hal almaktadır.

Bugün dünyanın birçok ülkesinde yetiştirilmekte olan ceviz, yakın zamana kadar sadece tohumla çoğaltılmakta iken bugün dünyada özellikle batı ülkeleri ve Amerika’da cevizin aşı ile çoğaltılmasının önemi kavranmıştır. Bu ülkelerde ceviz yetiştiriciliği büyük ölçüde standart çeşitlerle yapılmaktadır.

Ceviz bahçesi tesisi kurulumunda dikkat edilmesi gereken etken çeşit seçimidir. iklime ve bölgeye uygun olmayan türlerin seçimi durumunda yeterli verim alınamayacak ve tesis amacına ulaşamayacaktır. Her çeşidin ve yörenin meyve gelişimi farklılıklar göstereceğinden mutlaka o yörede yüksek veril gösteren türler il – ilçe tarım müdürlükleri aracılığıyla iletişime geçilerek belirlenmelidir. Bölgeye uygun çeşitler kullanılmadığı zaman verim ve kalitede büyük sorunlar yaşanmaktadır. Bölgemiz iklimine uygun çeşitlerin tespit edilmesi gerekmektedir.  Sert kış koşullarının yaşandığı karasal iklimin hakim olduğu  ekolojilerde geç çiçeklenen çeşitler tercih edilmedir.

Dikim öncesi mutlaka İl-İlçe Gıda. Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünden teknik destek istenmelidir.

Ceviz Bitkisi İklim ve Toprak İsteği

Ceviz ağaçlarının çok fazla toprak seçiciliği olmamakla birlikte, taban suyunun 2,5 metreden az olmayan, su tutmayan, gevşek, süzek, çakıllı-alüvyonlu topraklarda daha iyi geliştiği bilinmektedir. Ceviz bahçesi kurulması düşünülen arazilerde mutlaka toprak analizi yapılmalıdır. Sert hakim rüzgarların olduğu bölgeler ceviz yetiştiriciliği için tercih edilmemelidir. Ceviz bahçesi kurulum yerinde, toprağın PH değeri 6,5-7,5 arasında olmalıdır.  Cevizler iyi havalanmış tavında topraklarda daha iyi bir gelişim gösterirler. Kökler normal işlevleri için suya ihtiyaçları olduğu kadar oksijene de ihtiyaç duyarlar. Ceviz yetiştiriciliğinde yüzeysel topraklardan kaçınılmalıdır.

Son yıllarda ülkemizde ağaç sayısı artış gösterirken üretim miktarı ve ağaç başına verim gittikçe düşmektedir. Ürün miktarındaki düşüş iklim değişikliği sonucu yaşanan geç ilkbahar donlarından kaynaklanmaktadır. Ceviz ağacı, rüzgarla tozlanma yaptığı için bahçe kurulumunda hakim rüzgar istikameti göz önünde bulundurulmalıdır. Tozlayıcı çeşit ana çeşidin % 5’ i kadar olmalıdır( Örneğin 100 ağaçlık bir alanın 5 ağaç tozlayıcı çeşit olmalıdır.). Bahçe en az iki çeşitten kurulmalıdır.

İlkbahar geç donları ile sonbahar erken donlarının yaygın olarak görüldüğü yerlerde ceviz yetiştiriciliği yapılmaz. Ayrıca Ceviz bahçesi tesis edilecek yerlerde don çukuru olmamalıdır. Kuzeye bakan yamaçlarda ceviz bahçesinin kurulması çiçeklenmenin gecikmesini sağlayarak don zararı en aza inecektir. Odun ve çiçek gözlerinin dinlenmeden çıkabilmesi için cevizin belli bir soğuklama süresine (+7.2 0C ve altında geçen saat ) ihtiyacı vardır. Cevizler genellikle  400-1800 saat arası soğuklamaya ihtiyaç duyarlar. Bölgemiz buna uygundur.

Ceviz Hastalık ve Zararlıları

Ceviz üretiminin yaygınlaşmasıyla birlikte, cevizin en önemli zararlılarından birisi olan Elma içkurdu (Ceviz İçkurdu) neredeyse ülkemizin tüm üretim alanlarında yayılım göstermektedir. Elma içkurdu, cevizin yanı sıra elma, armut ve ayvada da ekonomik zarar yapmaktadır. Erik, kayısı, şeftali ve ahlat da konukçuları arasında yer almaktadır. Larvaları doğrudan meyvede zarar yaptığından, mücadelesi yapılmadığı zaman cevizde kurtlanmaya, meyve dökümüne ve dolayısıyla ürün kaybına neden olmaktadır.

Dünyada ve ülkemizde Elma içkurdu mücadelesinde hızlı çözüm alındığından daha çok ilaçlı mücadele yöntemi kullanılmaktadır. İlaçların bilinen çevre ve insan sağlığına olumsuz etkileri, bilinçsiz ve yüksek dozda kullanılmaları, zararlı türlerin yanında yararlı olan doğal düşmanlara da olumsuz etkileri gibi nedenlerden dolayı son yıllardaki çalışmalar, daha çok biyolojik ve biyoteknik mücadele yöntemleri üzerine olmuştur. Biyoteknik mücadele yöntemlerinden yaygın olarak kullanılanlardan biriside eşeysel çekici feromon tuzaklarıdır. Bu tuzaklar kitle yakalamanın yanı sıra popülasyon yoğunluğunun azaltılması amacıyla pek çok zararlıya karşı kullanılmaktadır. Elma içkurdu da bu zararlılardan birisidir.

Amerika’da ve çeşitli ülkelerde bilim insanları tarafından yapılan çalışmalar elma içkurdu zararlısı ile mücadele edilmediğinde bazı araştırmalarda %10 bazı araştırmalarda ise %60 oranında verim kaybına neden olduğu bildirilmiştir.

Elma içkurdu ile en etkili mücadele yöntemi zararlının erginlerine karşı feromon tuzakları kullanılarak zararlının popülasyon yoğunluğunun düşürülmesi yöntemidir.

Ayrıca ülkemizdeki ceviz bahçelerinde yapılan araştırmalar sonucunda 13 familyaya ait 38 tür teşhis edilmiştir. Bu türler; Lepidoglyphus destructor (Schrank) (Glycyphagidae); Aceria erinea (Nalepa), Aceria tristriata (Nalepa), Anthocoptes striatus Ponomareva (Eriophyidae); Brevipalpus californicus (Banks), Brevipalpus obovatus Donnadieu (Tenuipalpidae); Amphitetranychus viennensis Zacher, Tetranychus turkestani (Ugarov & Nikolski) (Tetranychidae); Anystis baccarum Linnaeus (Anystidae); Cheletomimus berlesei (Oudemans), Cheletogenes ornatus Canestrini & Fanzago (Cheyletidae); Cunaxa sp. nr. setirostris (Hermann), Cunaxoides sp. nr. biscutum (Nesbitt) (Cunaxidae); Agistemus duzgunesae Koç, Çobanoğlu & Madanlar, Zetzellia mali (Ewing), Zetzellia sp. (Stigmaeidae); Triophtydeus triophthalmus (Oudemans) (Triophtydeidae); Lorryia mali (Oudemans), Lorryia superba Oudemans, Brachytydeus obnoxia Kuznetzov & Zapletina, Lorryia woolleyi (Baker), Tydeus kochi Oudemans, Tydeus meshkinensis André, Ueckermann & Rahmani, Tydeus cf. shabestariensis Akbari, Haddad & Kaźmierski, Tydeus spathulatus (Oudemans) (Tydeidae); Euseius finlandicus (Oudemans), Euseius gallicus Kreiter & Tixier, Euseius stipulatus (Athias-Henriot), Kampimodromus aberrans (Oudemans), Neoseiulella tiliarum Oudemans, Phytoseius finitimus Ribaga, Typhlodromus (Anthoseius) rapidus Wainstein, Typhlodromus (Anthoseius) sp., Amblyseius (andersoni?) sp. (Phytoseiidae); Czenspinskia sp. (Winterschmidtiidae); Dendroptus arboreus Mitrofanov & Sharonov, Dendroptus liber Mitrofanov & Livshitz, Tarsonemus sp. (Tarsonemidae)’dir. Bulunan bu 38 türden; L. woolleyi, T. meshkinensis, D. liber, D. arboreus ve A. striatus türleri ülkemiz için yeni kayıt niteliğindedir.

En çok görülen hastalık ve zararlıları Karaleke (Ceviz yanıklığı), Antraknoz (Mantar hastalığı) ve Ceviz iç kurdudur.

Ceviz Hasat Süreci

Cevizde hasat zamanının geldiğini gösteren en belirgin gösterge, yeşil kabuğunun yaklaşık üçte birinin çatlamış durumda olmasıdır. İdeal hasat, dalların silkelenerek yapılmasıdır. Özellikle sopa, sırık vb. kullanılmamalıdır. Kalite kaybı yaşamamak için mutlaka hasat edilen cevizlerin yeşil kabukları hızlıca temizlenmeli ve havalı bir yerde örtüler üzerine serilerek kurutulmalıdır. Tohumluk için ayrılan cevizler ise güneş almayan, havalı ve gölge bir yerde dikim tarihine kadar muhafaza edilmeli, kesinlikle fırında kurutulmamalıdır.