Badem Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?

Badem (Amygdalus communis L.) anavatanı Orta ve Batı Asya’dır. Buradan Çin, Hindistan, İran, Suriye veAkdeniz ülkelerine yayılmıştır.Anadolu’da bodur acıbadem (Amygdalus nana L.) zengin varyasyonlar göstererek yetişmektedir. Amygdalus nana ülkemizde kıraç bölgelerin tipik bir bitkisidir

Badem, kuzey yarı kürede 30-44, güney yarı kürede ise, 20-40 enlem dereceleri arasında yayılmıştır. Dünyada badem üretimi 2.072.100 ton olup, Türkiye bu üretim içerisinde 58.000 ton ile ABD, İspanya, İtalya, İran, Fas, Suriye’den sonra 7. sırada yer almaktadır.

Bademler pomolojik olarak iki gruba ayrılır:
a) Acı bademler,
b) Tatlı bademler

Acı bademler siyanidrik asit içerdiklerinden zehirlidir ve yenilmesi sakıncalıdır.
Acı bademler badem yağı çıkarmak için kullanılır. Tatlı bademlerde acılığı veren siyanidrik asit ya hiç yoktur veya çok az bulunur.

Tatlı Badem Kabuk Çeşitleri

El bademleri: Çok ince kabuklu bademlerdir. Randımanı yaklaşık % 70’e varır.
Diş bademleri: Bu grup bademler dişle kolaylıkla kırılabilmektedir. Randımanları %50’ye varır.
Sert kabuklu bademler: Dişle çok zor kırılır. Randımanı %40’a kadar varabilir.
Taş bademleri: Kabukları çok kalın olduğundan iç randımanı düşüktür (%18-30). El ile diş bademleri aynı grup altında da toplanabilir.

Badem Bitkisi Morfolojik Ve Biyolojik Özellikleri

Bademler, çalı veya 10 metreye kadar boylanabilen ağaçlar oluştururlar. Dikine veya yayvan büyürler. Gövdeleri gri-parlak kırmızımtrak kahverengidir. Dallar, grimsi kahverengi, sık dalcıklıdır. Gözler, odun ve meyve gözleri olarak gruplandırılır. Yapraklar, uzun, ok biçiminde, parlak koyu yeşil renklidir.

Çiçekler, Rosaceae’lerin tipik sayısında olup, beş çanak, beş taç yaprağı, yirmi erkek organ ve bir dişi organ içerir. Taç yaprakları pembe kırmızı renkte olup, üzerleri koyu yeşil damarlıdır. Yumurtalık içerisinde iki tane tohum taslağı bulunur. Genellikle bunlardan yalnız birisi gelişir, ancak ikisi de geliştiğinde çift badem meydana gelir. Bazı çeşitlerde ise, iki yumurtalığın gelişmesi sonucu ikiz badem oluşur. Bunların ticari değeri yoktur.

Badem meyvesi, botanik olarak şeftali ve kayısı gibi bir sert çekirdekli meyvedir. Ancak, olgun bademin içi yendiğinden sert kabuklu meyveler grubunda da yer almaktadır.

Bademlerde kromozom sayısı n=8’dir. Tozlanma arılarla olur. Bademler, genellikle birkaç çeşit dışında kendiye uyuşmaz ve ayrıca, çeşitler arasında karşılıklı uyuşmazlık durumu da görülebilir. Bu nedenle badem plantasyonları en az iki çeşitle kurulmalıdır

Yerli Badem Çeşitleri

Türkiye’de Dokuzoğuz ve Gülcan tarafından Ege Bölgesi’nde yapılan seleksiyon çalışmaları sonucu bulunmuş yerli badem tipleri vardır. Bunlardan bazı üstün nitelikli olanları üzerinde çeşitli çalışmalar yapılmış ve adlandırılmıştır.

Aşağıda bazı önemli yerli ve yabancı badem çeşitlerinin özellikleri verilmiştir.

48-1 Badem Çeşidi

Oldukça kuvvetli büyüyen, erkenci bir çeşit olup, şubatın ilk yarısında çiçek açar. Kendiyle uyuşmayan bir çeşittir ve tozlayıcı ister. Tozlayıcıları Akbadem, 48-3, 48-3 ve Hacı Alibey’dir. Kabuklu badem 3.95 g, iç badem 1.50 g ağırlığında olup, randımanı %37.97’dir. İç badem 24.51 mm uzunluğunda ve 13.47 mm enindedir. Çift badem oranı yaklaşık % 6.67’dir. Çağla badem olarak da tüketilebir.

Akbadem (48-2)

Kuvvetli büyüyen ağaçları vardır. Kendiyle uyuşmayan, erkenci bir el bademi çeşididir. Tozlayıcıları 48-1, 48-3, 48-4 ve Hacı Alibey’dir. Kabuklu badem 4.37 g, iç badem 1.80 g ağırlığındadır. İç badem 25.87 mm uzunluğunda, 13.07 mm enindedir. Verimliliği çok iyi olup, % 26.67 oranında çift badem yapar. Randımanı % 35.17’dir. İnce kabukludur ve iri meyveler oluşturur. Çağla olarak değerlendirilmesinin yanı sıra iç badem olarak da oldukça kalitelidir.

Hacı Alibey (48-5) Badem Çeşidi

Orta kuvvetli ağaçlar oluşturur. Çok erkenci bir çeşittir. Kendiyle uyuşmaz, yabancı tozlanma ister. Tozlayıcıları 48-1, 48-3, 48-4 ve Akbadem’dir. Kabuklu badem 3.27 g, iç badem 1.15 g ağırlığındadır. Randımanı %35.17 olup, çift oranı % 26.67’Dir. İç badem 25.87 mm uzunluk ve 13.07 mm enindedir. Verimliliği çok iyi olup, periyodisiteye eğilimi de yok denecek kadar azdır.

Gülcan 1 (101-23) Badem Çeşidi

Orta kuvvette ağaçlar oluşturur. Geçici bir çeşit olup, kendiyle uyuşmaz, yabancı tozlama ister. Tozlayıcıları 101-9 ve 101-13’tür. Kabuklu 3.04 g ağırlığında, 23.4 mm uzunluğunda ve 16.31 mm enindedir. Randımanı %27.96 olup, çift oranı %7.5-13.3 arasındadır. İç 0.85 g ağırlığında olup, 20.98 mm uzunluk ve 12.75 mm enindedir. Verimliliği oldukça iyi olup, badem dal kanserine dayanıklıdır. Ürünün derimi geç yapılır.

101-9 Badem Çeşidi

Kuvvetli büyüyen ağaçlar oluşturur. Geçci bir çeşit olup, kendiyle uyuşmaz, yabancı tozlanma ister.Tozlayıcıları 101-13 ve Gülcan 1’dir. Kabuklu , 3.20 g ve iç 1.02 g ağırlığında olup, randımanı %31.88’dir. %6.67 oranında çift badem yapar. İç badem uzunluğu 21.70mm ve eni 11.99 mm’dir.

101-13 Badem Çeşidi

Kuvvetli büyüyen ağaçlar oluşturur. Geçci bir çeşit olup, kendiyle uyuşmaz, yabancı tozlanma ister. Tozlayıcıları 101-9 ve Gülcan 1’dir. Kabuklu , 3.62 g ve iç 0.95 g ağırlığındadır. Randımanı %26.10 olup, çift badem oluşturmaz. İç badem 20.15 mm uzunluk ve 13.02 mm enindedir. Oldukça geç derilir.

Yabancı Kökenli Badem Çeşitleri

Cristomorto Badem Çeşidi

Kuvvetli büyüyen ağaçlar oluşturur. Geçci bir çeşit olup, kendiyle uyuşmaz, yabancı tozlanma ister. Tozlayıcıları Rachele ve Texas’tır. Kabuklu 4.5 g ağırlığında, 35 mm uzunluğunda, eni 23 mm ve kalınlığı 18 mm’dir. Randımanı %36 olup, çift oranı % 20-25 arasındadır. İç 1.6 g ağırlığında olup, 23 mm uzunluk, 14 mm en ve 8 mm kalınlık göstermektedir. Verimliliği gayet iyi olup, kök boğazı çürüklüğüne dayanıklıdır. Ürünün derimi oldukça geç yapılır.

Drake Badem Çeşidi

Orta irilikte ağaçlar oluşturur. Orta geç çiçeklenir. Kendiyle uyuşmaz. Tozlayıcıları; Marcona, Nonpariel ve Peerless’dir. Kabuklu meyve iriliği 2.6 g olup, 32 mm boy, 20 mm en ve 16 mm kalınlığa sahiptir. Randımanı % 46’dır. Çift oranı %20 ve 40 arasında değişir. İç , 1.2 g irilik, 23 mm boy, 13 mm en ve 8 mm kalınlığa sahiptir. Orta verimli, Monilia ve Nekrozlara karşı duyarlıdır.

Ferraduel Badem Çeşidi

Kuvvetli büyüyen ağaçlar oluşturur. Geçci bir çeşit olup, kendiyle uyuşmaz, yabancı tozlanma ister. Tozlayıcıları Ai, Ferragnes, Filippo Ceo, Tuono ve Texas’tır. Kabuklu 4.7 g ağırlığında, 35 mm uzunluğunda, eni 22 mm ve kalınlığı 17 mm’dir. Randımanı %28 olup, çift oranı %0-1 arasındadır. İç 1.3 g ağırlığında olup, 25 mm uzunluk, 14 mm en ve 8 mm kalınlık göstermektedir. Verimliliği gayet iyi, Moniliaya dayanıklı olup, nekrozlara karşı duyarlıdır. Ürünün derimi oldukça geç yapılır.

Ferragnes Badem Çeşidi

Orta kuvvetli ağaçlar oluşturur. Geçci bir çeşit olup, kendiyle uyuşmaz, yabancı tozlanma ister. Tozlayıcıları Ai, Cristomorto, Ferraduel, Ferrastar, Filippo Ceo, Fra Giulio, Primorski, Tardy Nonpareil, Tuono ve Texas’tır. Kabuklu 3.5 g ağırlığında, 36 mm uzunluğunda, eni 21 mm ve kalınlığı 16 mm’dir. Randımanı %41 olup, çift yapmaz. İç 1.5 g ağırlığında olup, 29 mm uzunluk, 13 mm en ve 8 mm kalınlık göstermektedir. Verimliliği gayet iyi, Monilia’ya orta dayanıklıdır. Ürünün derimi oldukça geç yapılır

Nonpareil Badem Çeşidi

Orta kuvvetli ağaçlar oluşturur. Geçci bir çeşit olup, kendiyle uyuşmaz, yabancı tozlanma ister. Tozlayıcıları Desmayo largueta, Desmayo rojo, Drake, Marcona ve Ne Plus Ultra’dır. Kabuklu 2.1 g ağırlığında, 33 mm uzunluğunda, eni 19 mm ve kalınlığı 12 mm’dir. Randımanı %65-70 olup, çift oranı %20-25 arasındadır. El bademidir. İç 1.4 g ağırlığında olup, 25 mm uzunluk, 13 mm en ve 8 mm kalınlık göstermektedir. Verimliliği gayet iyi, Monilia’ya duyarlıdır. Tomurcuk silkmesi hastalığı gösterir.

Primorski Badem Çeşidi

Orta kuvvetli ağaçlar oluşturur. Geçci bir çeşit olup, kendiyle uyuşmaz, yabancı tozlanma ister. Tozlayıcıları Ai, Cristomorto, Ferraduel, Ferragnes, Tardive de la verdiere ve Texas’dır. Kabuklu 2.6 g ağırlığında, 35 mm uzunluğunda, eni 20 mm ve kalınlığı 15 mm’dir. Randımanı %56 olup, çift badem yapmaz. İç 1.5 g ağırlığında olup, 27 mm uzunluk, 13 mm en ve 8 mm kalınlık göstermektedir. Verimliliği ortadır.

Texas Badem Çeşidi

kuvvetli büyüyen ağaçlar oluşturur. Geçci bir çeşit olup, kendiyle uyuşmaz, yabancı tozlanma ister. Tozlayıcıları Cristomorto, Ferraduel, Ferragnes, Ferrastar, Primorski, Tardive de la verdiere, Tuono ve Yaltinski’dir. Kabuklu 3.0 g ağırlığında, 29 mm uzunluğunda, eni 20 mm ve kalınlığı 17 mm’dir. Randımanı %50 olup, çift oranı %39’dur. İç 1.5 g ağırlığında olup, 22 mm uzunluk, 13 mm en ve 9 mm kalınlık göstermektedir. Verimliliği orta olup, geç derilir, Monilia’ya duyarlıdır

Tuono Badem Çeşidi

Kuvvetli büyüyen ağaçlar oluşturur. Geçci bir çeşit olup, kendiyle uyuşur. Tozlayıcıları Ferraduel, Ferragnes, Ferrastar, Flippo Ceo, Fra Giulio grande, Genco ve Texas’tır. Kabuklu 3.8 g ağırlığında, 35 mm uzunluğunda, eni 24 mm ve kalınlığı 18 mm’dir. Randımanı %41 olup, çift oranı %25-35 arasındadır. İç 1.6g ağırlığında olup, 24 mm uzunluk, 14 mm en ve 8 mm kalınlık göstermektedir. Verimliliği gayet iyidir. Ürünün derimi orta erken yapılır. Nekrozlara duyarlıdır.

Yaltinski Badem Çeşidi

Kuvvetli ağaçlar oluşturur. Geçci bir çeşit olup, kendiyle uyuşmaz, yabancı tozlanma ister. Tozlayıcıları Ferragnes ve Flots’tur. Kabuklu 2.0 g ağırlığında, 31 mm uzunluğunda, eni 19 mm ve kalınlığı 14 mm’dir. Randımanı %53 olup, çift oranı %10’dur. İç 1.1. g ağırlığında olup, 21 mm uzunluk, 11 mm en ve 8 mm kalınlık göstermektedir. Verimliliği orta, derimi orta erkendir. Monilia’ya duyarlıdır.

Picantili Badem Çeşidi

Kuvvetli ağaçlar oluşturur. Geçci bir çeşit olup, kendiyle uyuşmaz, yabancı tozlanma ister. Tozlayıcıları Ferraduel, Ferrastar ve Genco’dur. Kabuklu badem 3.4 g ağırlığında, 36 mm uzunluğunda, eni 23 mm ve kalınlığı 17 mm’dir. Randımanı % 46 olup, çift oranı %37’dir. İç badem 1.6 g ağırlığında olup, 23 mm uzunluk, 14 mm en ve 8 mm kalınlık göstermektedir. Verimliliği orta olup, Monilia’ya dayanıklıdır.

Genco Badem Çeşidi

Kuvvetli büyüyen ağaçlar oluşturur. Geçci bir çeşit olup, kendiyle uyuşur. Tozlayıcıları Ferrastar, Filippo Ceo, Tuono ve Texas’tır. Kabuklu badem 3.4 g ağırlığında, 27 mm uzunluğunda, eni 21 mm ve kalınlığı 17 mm’dir. Randımanı %35 olup, çift oranı % 0-3 arasındadır. İç badem 1.2 g ağırlığında olup, 20 mm uzunluk, 14 mm ve 8 mm kalınlık göstermektedir. Verimliliği gayet iyidir.

Badem Ekolojik İstekleri

İklim İsteği

Badem, kış soğuklarına şeftaliler kadar dayanıklıdır. Toros dağlarında 1050 m yüksekliklerde dahi zarar görmeden yetişir. Ancak, yetiştiriciliğini sınırlayan en önemli faktör ilkbaharın geç donlarıdır. Çünkü, bademler birçok ılıman iklim meyve türlerinden önce çiçek açar. Bu nedenle, ilkbahar geç donlarının sürekli görüldüğü yerlerde bademden kararlı bir ürün elde etmek mümkün değildir.

Badem çiçeklerinin henüz açıldıkları sırada kısa bir süre -4.4oC’ye dayandıkları, taç yaprakları dökülmeye başlayınca dayanma derecesinin -2.2oC olduğu, küçük meyvelerin ise, -1, -0.6oC’de zararlandıkları görülmektedir.

İlkbahar geç donlarının etkili olduğu yerlerde badem bahçesi tesis etmek istenirse, şu gibi önlemler alınmalıdır:

1. Geç uyanmayı sağlayan yöneylerin seçilmesi,
2. Bahçelerin soğuk havanın akıp gideceği yamaçlarda kurulması,
3. Geç çiçeklenen ve çiçeklenmesi uzun süren çeşitlerin seçilmesi,
4. Don tehlikesine karşı gereken teknik ve kültürel önlemlerin alınması.

Badem meyvelerinin olgunlaşmaları, çiçeklenmeden derime kadar 6-8 ay içerisinde meydana gelir. Bu uzun periyotta da yüksek bir BDST (büyümü dereceleri saatleri toplamına) gereksinim duyar. Yaz aylarında yeterli sıcaklığın olmadığı yerlerde ekonomik bir yetiştiricilik yapılamaz. Meyve türleri içerisinde kurağa en çok dayanan türlerin başında gelir. Akdeniz ve Ege Bölgelerinde zeytin ve incirin, Orta Anadolu’da ahlatın, Güney Doğu Anadolu’da antepfıstığı ile meydana getirdiği kombinasyonlar buna en güzel örnektir. Ancak, yılda 500-600 mm’lik yağış ve sulamalarla verimlilik ve meyve kalitesi artacaktır.

Bademde çiçeklenme döneminde yağacak yağmurların, gerek döllenme gerek hastalıklar bakımından olumsuz etkileri olacaktır. Derimden hemen önce yağacak yağmurlar da meyve kalitesini bozacağından arzu edilmez.

Badem Toprak İsteği

Badem ağacı toprak bakımından hiç seçici değildir. Başka meyve ağaçlarının iyi yetişemeyeceği kurak, taşlı, çakıllı ve kireçli topraklarda çok iyi büyür. Ancak, toprağın derin olmasını ister. Bu gibi yerlerde kökler dört metre kadar derine gidebilir. Ancak kumlu tınlı topraklarda en iyi sonucu verir. Badem, topraktaki aşırı nemden ve taban suyunun oynaklığından hoşlanmaz. Kumlu, çakıllı, kuru topraklar organik maddelerce desteklenmelidir. Badem ağacı da en az şeftali kadar azota gereksinim duyar. Besin elementleri noksanlığı bulunan topraklarda ağaçlar iyi gelişemez, meyve tutumu düşük olur ve iç de iyice oluşamayarak, kabuğunu doldurmayıp buruşuk bir hal alır.

Badem Anaçları

Badem yetiştiriciliğinde toprak kadar kullanılan anacın da önemi büyüktür. Anaç olarak şeftali, erik, badem ve zerdali kullanılabilir. Anaç seçiminde, çeşitlerle uyuşma, toprak koşulları, su durumu, toprağın kök kanseri ve nematodla bulaşık olup olmaması rol oynar.

Badem anacı: Bademin en uygun anacı badem çöğürüdür. Çöğürleri tatlı veya acı yabani ve kültür çeşitlerinin tohumlarından elde edilir. Badem anacının çeşitlerle uyuşması çok iyidir. Önemli olan düzgün çöğür materyali veren çeşidin tohumlarının bu amaçla kullanılmasıdır. Ancak, badem anacı kök kanseri ve nematodlara karşı duyarlıdır.

GF 677 Anacı

Hibrit anaçlardan, badem X şeftali melezi olan GF677, badem için en uygun anaçların başında gelir. Ağacı kuvvetli büyütür, fakat erken meyveye yatırır. Bol verimli ağaçlar oluşturur. GF 677 kireçli topraklara dayanıklı, hızlı büyüyen kuvvetli, kök ur nematoduna dayanıklı, toprağa bağlanması iyi olan bir anaçtır.

GxN Anacı

Myrobalan x P.Persica x P. Dulce türlerinin melezlenmesi ile elde edilmiş olup 3 önemli GN anacı ticari olarak üretilmektedir. En önemli GN anaçları; GN 15 (Garnem); GN 22 (Felinem) ve GN 9 anaçlarıdır. Garnem anacı en yaygın kullanılan GN anacıdır. GF 677 anacı taban suyu yüksek, drenajı iyi olmayan topraklarda asfeksi (kök boğulması) nedeniyle kurumakta, GN anaçları ise Myrobalan (erik) geni taşıdığı için ağır topraklara da uyum sağlamaktadır.

Şeftali çöğürü

Bu anaç bademe ancak, yağışların uygun olduğu veya sulanan yerlerdeki aluviyal veya kumlu tınlı topraklarda söz konusu olur. Nematodlu topraklarda Nemaguard kullanılması uygun olur. Ancak, çoğunlukla şeftali anacı ile bademin uyuşması iyi değildir ve aşı noktası üzerinde şişkinlik olur.

Erik anaçları

Drenaj koşullarının iyi olmadığı ağırca topraklarda bademe anaç olarak kullanılabilir.Ayrıca, bazı erik nematoda da dayanıklı olmaktadırlar. Genellikle, erikler bademle iyi uyuşmaz, verim düşük kalır, meyvelerin büyük bir kısmında dış kabuğun bademe yapışık kaldığı görülür ve ağaçlar kısa ömürlü olur.

Zerdali anacı

Zerdali, bademin yetiştiği yerlere uygun topraklarda yetişir ve nematodlara dayanıklıdır. Bu anaç üzerinde bademler, önce iyi büyürse de sonradan kalemle anaç arasında uyuşmazlık problemi ortaya çıkar.

Badem Bahçesi Tesisi Ve Bakım İşleri

Bahçe Tesisi

Badem bahçelerinin tesis şekli bahçenin kurulacağı yerin ekolojik koşullarına göre değişir. Kıraç yerlerde tohumlar doğrudan yerlerine ekilip, yerinde aşılanabileceği gibi, sulanabilen koşullarda aşılı fidanlarla ilkbahar veya sonbaharda dikim yapılabilir. Bademlerde kendiyle ve karşılıklı uyuşmazlık görüldüğünden badem bahçeleri en az iki çeşitle kurulur. Bahçe, ekonomik önemi olan çeşitten iki sıra, tozlayıcı çeşitten bir sıra şeklinde dikilebildiği gibi, ekonomik önemi olan ve birbiriyle uyuşan iki çeşitle ikişer sıra şeklinde de dikilebilir. Dikim aralıkları çeşitlere, ekolojik koşullara ve uygulanacak bakım koşullarına bağlı olarak değişir. Bu aralıklar, 3×3 m, 3×6 m, 5x6m veya 6×6 m olabilir.

Toprak İşleme

Badem bahçeleri ilkbaharda diskaro ile sürülür ve kışın meydana gelmiş bulunan yabancı otlar toprağa gömülür. Sonbaharda pullukla yapılacak bir sürem yağmur ve kar sularının toprağa geçmesini sağlar, akıp gitmesini önler. Sürüm sırasında da köklerin yaralanmamasına dikkat edilmeli, kök kanserinin olduğu yerlerde el ile çapa yapılarak, köklerin zararlanması minimuma indirilmelidir.

Badem Sulama Nasıl Yapılmalı?

Badem bahçelerinde yapılacak düzenli sulamalar meyve verim ve kalitesini arttıracak, dış kabuğun kavlaması üzerine olumlu etki yapacaktır. Ancak, derimden hemen önce yapılacak sulamalardan kaçınmak gerekir. Sıcak bölgelerde bademler sulandığı zaman meyvelerde kavlama olayının yaklaşık %80 dolayında ağaç üzerinde gerçekleşebilmektedir.

Bademde Gübreleme

Özellikle azotlu gübrelerin büyüme ve verim bakımından etkili oldukları görülmüştür. Dekara 10-25 kg saf azot yeterlidir.

Badem Budaması Nasıl Yapılır?

Badem ağaçları genellikle çok fazla budama istemez, ancak düzenli bir şekilde kuruyan, birbiri içerisine giren dalların alınması ve ağaç tacının ışığın girmesine olanak sağlayacak şekilde aralanması yararlı olacaktır. Günümüzde modern badem bahçeleri şeftalilerde olduğu gibi budanır. Dikim sırasında ağaçlara doruk dallı şekil verilmelidir. Üçüncü yıldan itibaren yıllık sürgünler 40-50 cm’den kısaltılır, sık dallar testereyle çıkarılır.

Ağaçlar yaşlanınca 15-20 yıl sonra gençleştirme budaması yapılması da yerinde olacaktır.

Badem Bitkisi Hastalıkları

Klok (Taphrina deformans (Berk.) Tul.)

Hastalık yaprak kıvırcıklığı, et lekesi ve klok olarak da isimlendirilir. Fungus yıllık organlarda genellikle yapraklarda zararlıdır. Çiçeklerde, meyvelerde ve genç dalcıklardaki zararı da önemlidir. İlkbaharda meydana gelen ilk yapraklar infeksiyondan sonra kalınlaşır, üst kısımları şişer ve kıvırcıklaşır. Yaprak kenarlıklarının alta doğru kıvrılmasıyla yaprak içi bükeyleşir. Hastalıklı yapraklar kırmızı, sarı ve açık pembe renge dönüşür. Klorofil kaybolur.

Kontrolü: Güzler patlamadan 2-3 hafta önce % 1-1.5’luk Bordo bulamacı veya %0.4 dozunda hazır bakırlı preparatlar ile yapılan tek ilaçlama %91-98 başarı sağlar.

Yaprak Delen (Coryneum beijerinekli Oud.)

Yaprak delen, kızıl leke veya çil adıyla bilinen bu hastalık nemin arttığı alanlarda Sıçak görülür. Bazen ilkbahar ve yaz başlangıcının çok nemli geçmesi halinde, bütün yetiştirme alanlarında hastalığa yakalanma oranı yükselebilir. Hastalık bitkinin yaprak, sürgün, tomurcuk, çiçek ve meyvelerinde görülür. İlkbaharda yapraklarda kırmızı kahverengi lekeler oluşur. Bu lekeler sonradan halka şeklinde dökülür. Yapraklarda yalnız delikler kalır. Lekelerin büyüklüğü 1mm’den küçük olabildiği gibi 2 mm büyüklükte de olabilmektedir.

Kontrolü: 1. uygulama sonbaharda yapraklar döküldükten sonra %2’lik bordo bulamacı, II. Uygulama ilkbaharda çiçek tomurcukları kabarınca %1’lik bordo bulamacı, III. Uygulama taç yapraklar %70-80 döküldüğünde %1’lik bordo bulamacı, %0.4’lük bakır oksit veya %0.3’lük zinep ile yapılır. IV. İlaçlama meyveler yaklaşık nohut büyüklüğünü alınınca III. İlaçlamadaki bakırlı veya zinepli ilaçlarla yapılır.

Et Leke Hastalığı (Polystigma ochraceum (Wahl.)Sacc.)

Erik ve badem yetiştirilen bölgelerde görülür. Hastalığa bu ismin verilişi yapraklarda et renginde lekelerin meydana gelmesinden dolayıdır. Yaprakların üzerinde yuvarlak, 3 cm büyüklüğünde lekeler gelişir. Bunlar başlangıçta sarı, daha sonra parlak kırmızı renge dönerler. Bu lekeler yaprağa oranla daha kabarık ve kalındır. Çok hasta yapraklar erken dökülürler. Bir parazit fungus olan etmen dökülmüş yaprakların üzerinde ilkbaharda genç yaprakları infekte eden ascosporlar oluşturur. Yaz sporları çok sayıda kırmızı yaprak kabarıklığının altında bulunan küre şeklindeki bir kılıf içinde meydana gelir ve yalnız yağmur damlalarıyla yayılırlar.

Kontrolü: Hastalıklı yapraklar toplanıp yok edilmelidir. Kimyasal kontrolde 1. ilaçlama çiçek taç yaprakları döküldükten sonra, II. İlaçlama birinci ilaçlamadan 2 hafta sonra yapılmalıdır. İlaçlamalarda organik fungisitler kullanılır.

Külleme (Sphaerotheca pannosa (Walt.)Lev.)

İlk simptomlar yaprakların üst yüzeyinde sarı lekeler biçiminde başlar, daha sonra alt yüzeyleri beyaz un şeklinde bir tabaka ile kaplanır. Hastalığın ilerlemesiyle yapraklar yukarıya doğru kıvrılır, kurur ve zamansız dökülürler. Meyveler üzerinde açık renkli alanlar belirir ve bunların altındaki üst tabaka çatlar. Fungusun hastalandırdığı sürgün uçları bükülür. Küllemeli sürgünler çiçek tomurcuğu oluşturmazlar. Meyveler henüz çağla halindeyken bu hastalığa yakalanırlarsa üzerinde kirli, esmer lekeler oluşur. Külleme zararı ürün azalmasına ve büyüme aksaklığına neden olur. Hastalık sıcak, nemli ve kapalı havaları sever.

Kontrolü: Küllemeye karşı en iyi kimyasal savaş %0.4 oranında ıslanabilir kükürt ile yapılır. I. İlaçlama çiçek tomurcukları açılmak üzereyken, II. İlaçlama meyveler zeytin tanesi büyüklüğündeyken, III. İlaçlama II. İlaçlamadan 10-15 gün sonra yapılır. Fakat yalnızca ilaçlama ile bırakmayıp, hastalıklı sürgünler budanmalı, hastalıklı yapraklar toplanıp yok edilmelidir.

Badem Bitkisi Zararlıları

Akarlar

Dişinin vücudu kırmızı renkte ve üzerinde uzun kıllar bulunur. Erkek dişiden daha küçük ve ucu sivricedir. Yumurtaları kırmızı, üzeri çizgili, soğan biçiminde ve saplıdır. Larva 3 çift bacaklıdır. Kışı yumurta halinde ağaç üzerinde geçirir. İlkbaharda açılır ve larvalar taze yapraklara geçerek emgi yapmaya başlar. Genel olarak yaprağın alt yüzünde bulunur. Çevre koşullarına göre 2-3 haftada hayat devresini tamamlar. Döllenmiş yumurtalardan yalnız erkekler, döllenmemiş yumurtalardan hem erkek hem de dişiler meydana gelir. Yılda 4-8 döl verir. Yoğunluğun yüksek olduğu ağaçlarda yaprak rengi değişir, beyaz veya gri bir renk alır, yapraklar zamanından önce dökülür. Konukçuları elma, armut, şeftali ve diğer bir çok meyve ağaçlarıdır.

Kontrolü: Tomurcuklar açılmadan 2 hafta önce kış ilaçlaması, kış yumurtaları açıldıktan sonra spesifik akarisitlerle ilkbaharilaçlaması, yaz yumurtalarını koyduktan sonra yine spesifik akarisitler ile yaz ilaçlaması yapılmalıdır.

Yeşil Seftali Yaprak Biti (Myzus persicae L.)

8-2.3 mm büyüklüğünde, dişi soluk mat zeytin yeşili veya sarımsı yeşil renktedir. Larvaları pembemsi, kırmızımtrak veya sarımsı yeşildir. Kanatlı ve kanatsız formları vardır. Soğuk bölgelerde meyve ağaçlarında kışlar. İlkbahardan sonra yaz konukçularına geçer. Taze filiz ve yapraklarda emgi yaparak zarar yaptığı gibi virüs taşıyarak da önemli zararlara sebep olurlar.

Kontrolü: Sıcaklıkların başlamasıyla kaybolurlar. Populasyon çok yüksek ve mutlaka ilaç atmak gerekiyorsa, sistemik ilaçlar kullanılır. Yalnız ilacı attıktan sonra derim zamanını iyi ayarlamak gerekir, yoksa zehirlenmelere neden olur.

Fidan dip kurdu (Capnodis tenebrionis L.)

Böcek siyah renklidir. Dişiler 18-27 mm, erkekler 18-22 mm boyundadır. Yumurtaları ovaldir ve rengi kirli beyazdır. Larvalar da kirli beyazdır. Bacak yoktur. Olgun larva 50-60 mm’dir. Erginler yaz aylarında uçuşurlar, yaprak sapını ve yeşil kabukları kemirerek beslenirler. Çiftleştikten sonra yumurtalarını ağaçların kabuklarındaki toprağa yakın olan çatlaklara ve toprağa bırakırlar. Yumurtalar açılınca kökte veya kökle kabuk altında ve odun kısmındaki zararı birkaç yıl devam eder. Larva olgunlaşınca ağaç kabuğuna yakın bir yerde pupa olur ve bir süre sonra da ergin çıkar. Ağaçların iç tarafını yiyerek besin maddesi alımını engeller. Genç ağaç ve fidanları kurutur.

Kontrolü: Capnodis’ler daha çok bakımsız ve zayıf ağaçları sevdiklerinden dolayı ağaçları sağlam bulundurmak için kültürel tedbirlere önem verilmelidir. Erginleri yumurta koymadan önce toplayıp yok etmek bir yöntemdir.

Yazıcı Böcekler: (Scolytus spp.)

Kabuk yazıcı böcekleri daha çok elma, armut, kiraz, erik, şeftali, kayısı, ayva, badem (S. amygdali ) , fındık ve kestane gibi ağaçlarında zarar yaparlar. Bu böcekler ağaçların odun ve kabuk kısımlarında galeriler açarlar. İlk açtığı galeriye yumurtasını bırakır. Yumurtadan çıkan larvalar 10-20 cm uzunluğunda ikincil galerileri oluştururlar. Kabuk yazıcı böceğin zararına uğramış bir dalın kabuğu kaldırıldığında kısa bir ana galeri ve içi odun tozu ile dolu birçok eğri galeriler görülür. Bu böcekler genellikle bakımsız ve zayıf ağaçlara saldırır, böyle ağaçlarda daha çok tahribat yaparlar. Saldırıya uğramış dalların beslenme düzeni bozulur ve kurur. Böyle dallar hafif bir rüzgarda kolayca kırılırlar. Meyve ağacının verimi düşer ve saldırıya uğrayan ağaçlar mücadele yapılmazsa 2-3 yıl içinde kururlar.

Kontrolü: Daha çok zayıf ağaçlarda zarar yapan bir böcek olduğundan ağaçların budama, sulama, gübreleme ve toprak işlemesi en iyi şekilde yapılarak ağacın kuvvetli olması sağlanmalıdır. Zararlı ile bulaşık dallar temizlenerek bahçeden uzaklaştırılmalı ve yakılmalıdır.

Kimyasal Mücadele

1. İlaçlama: İlkbaharda Nisan – Mayıs aylarında kurumuş dallarda Böcek çıkışları görülür görülmez,
2. İlaçlama: 1. İlaçlamadan 10 – 15 gün sonra,
3. İlaçlama: İkinci döle karşı Temmuz-Ağustos aylarında yine Böcek çıkışları görülür görülmez,
4. İlaçlama: 3. İlaçlamadan 10-15 gün sonra yapılmalıdır.