Kinoa Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır ve Faydaları Nedir?

Kinoa (Chenopodium quinoa Willd.), kuraklığa, tuzlu koşullara ve düşük sıcaklıklara dayanımı yüksek olan, besin içeriği ve ekonomik değeri ile marjinal tarım alanları için alternatif olarak önerilebilecek bir bitkidir.

Anavatanı Güney Amerika kıtasında asırlardır tarımı yapılan kinoa, dünyada geleceğin gıda ve yem bitkisi olarak ilgi çekmektedir. Vitamin, mineral ve antioksidan maddelerce zengin, protein içeriği ve kalitesi diğer tahıllara göre daha yüksek olan kinoa, insan beslenmesi açısından önemli bir gıda maddesi olup, kinoanın tohum kabuğunda bulunan saponin sabun, deterjan, şampuan, kozmetik ürün ve tıbbi ilaç yapımında kullanılır.

Kinoa Yetiştiriciliği

Çeşide ve iklimsel koşullara bağlı olarak kinoa bitkisinin gelişme mevsimi uzunluğu 90-180 gün arasında değişmektedir. Kinoanın Titicaca çeşidinin, Akdeniz iklimi koşullarına iyi adapte olabildiği bildirilmiştir. Türkiye’de kinoa için en uygun ekim döneminin deniz seviyesinde yakın bölgelerde mart-nisan, yüksek bölgelerde ise nisan-mayıs ayları olduğunu açıklamışlardır.

Sürdürülebilir Kinoa Tarımı

Sınırlı su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve uygun sulama programlarının oluşturulmasında yöresel olarak belirlenen bitki su tüketimi (ET) ve bitki katsayısı (Kc) değerleri temel verilerdendir. Pratikteki bir çok durumda bitki su tüketimi ET= Kc × ETo (burada Kc= bitki katsayısı, ETo= kıyas bitki-çimsu tüketimidir) ilişkisi kullanılarak FAO-56 yayınında yer alan yöntem yardımıyla tahmin edilebilir. Bunun için denemelerle, farklı yetiştirme koşulları ve gelişme dönemlerine ilişkin ET ve ETo arasındaki orandan belirlenmiş Kc değerlerine gereksinim vardır. ET’nin denemelerle belirlenmesinde kullanılan yöntemlerden biri lizimetre yöntemidir. ETo ise birçok yöntem ile hesaplanabilmektedir. Kısıntılı sulama işletmeciliği koşullarında bitkisel verim ve su kullanımı arasındaki ilişkiyi analiz için modellere gereksinim vardır. tarafından bildirilen model, oransal bitki su tüketimi açığı ile oransal verim azalması arasındaki etkileri bir verim tepki etmeni (ky) ile açıklama olanağı verir.

Kinoada verim, sulamadan önemli ölçüde etkilenir. Bolivya’da yapılan lizimetre denemelerinde tam sulamanın yarısı kadar sulamayla 1200-2000 kg ha-1 arasında kararlı bir kinoa verimi sağlanabileceği sonucuna varmışlardır. İran’da, deniz seviyesinden 1810 m yükseklikte, sera koşullarında yürütülen bir çalışmada, kısıntılı sulamanın kinoanın verim unsurlarına etkileri araştırılmış, tam sulamaya göre %70 azaltılmış sulama suyu uygulamasında tohum veriminin maksimuma göre %36 azaldığı, buna karşın tohum verimine dayalı su verimliliğinin %12 arttığı belirlenmiştir.

Dünya’da Kinoa Yetiştiriciliği

Dünya kinoa talebinin yaklaşık %90’ı, Peru ve Bolivya tarafından karşılamakta, bu ülkeleri daha küçük ölçekli üretimler ile Kolombiya, Ekvador, Şili ve Arjantin ve Amerika Birleşik Devletleri izlemektedir (FAO 2017). Kinoa bitkisinin anavatanı olan Güney Amerika ülkelerinde, su kaynaklarının sınırlı ve bitkinin kuraklığa dayanımının yüksek olması nedenleriyle, geçmişte kinoanın sulu tarımı bir seçenek olarak değerlendirilmemiş, yapılan çalışmalar da daha çok tuzluluk ve kuraklık stresi koşullarında yetiştiriciliği üzerine odaklanmıştır. Ancak kinoanın besin ögelerinin üstünlüğünün gündeme gelmesi, pazar talebinin artması ve üretiminin yetersiz kalması sonucu kinoanın sulu koşullarda yetiştiriciliği önem kazanmış, bu amaçla son yıllarda projeler yürütülmeye başlanmıştır. Bu nedenle kinoa Kanada, Danimarka, Hollanda, Fransa, İsveç, İtalya, Fas, Çin, Hindistan ve İngiltere dahil birçok ülkede yetiştirilmeye başlanmıştır.

Kinoa üretiminin artırılması konusunda Akdeniz bölgesinde büyük bir potansiyel bulunduğunu bildirmiştir. Kinoanın, strese toleransı ve farklı çevrelere uyum özelliği, besin içeriği ve ekonomik değeri sayesinde Türkiye’de marjinal tarım alanları için önerilebilecek alternatif ürün olduğunu ileri sürülmektedir.