Maviyemiş Yetiştiriciliği ve Faydaları

Maviyemiş 1900’lü yıllardan itibaren başta ABD olmak Dünya’da tarımsal ürün olarak bilinen bir meyve türü iken, ülkemizde henüz istenilen düzeyde yetiştiricilik ve üretimi yapılmamaktadır. Dünya’da 2011 yılı maviyemiş üretim alanları 81091 ha ve maviyemiş üretimi ise 356.533 ton olarak tespit edilmiştir.

Maviyemiş üretim alanları yönünden Kanada (% 47), ABD (% 36), İsveç (% 6), Polonya (% 3), Almanya (% 2), Litvanya (% 1), Hollanda (%1) ve diğer ülkeler (% 4) sıralanmaktadır. Dünya maviyemiş üretim miktarı açısından ABD (% 55) ve Kanada (% 32) başta olmak üzere, Polonya (%2), Meksika (% 2), Almanya (% 2), Hollanda (% 2) ve diğer ülkeler (% 5) olarak yer almaktadır. Dünya maviyemiş ortalama verim değeri 439,7 kg/da olup, Meksika (1054,1 kg/da), Romanya (879,9 kg/ da) ve Özbekistan (818,2 kg/da) ilk sırada yer alırken, ABD’de verim 675,8 kg/da düzeyindedir. 1980’li yıllardan itibaren maviyemiş üretimi gerek ABD ve gerekse Kanada’da hızlı bir artış göstermiştir.

Maviyemiş Besin Elementleri

İnsan beslenmesi açısından önemli bir meyve olan yaban mersini en fazla antioksidant madde içeren bir bahçe bitkisidir. Ayrıca meyveleri başta C vitamini (askorbik asit) ve diğer vitaminler açısından oldukça zengindir. Meyvelerin askorbik asit içeriği de 1.3-16.4 mg/100 g arasında değişmektedir. Taze meyve olarak veya tatlılarda kullanılan meyveleri şoklanarak veya konserve yapılarak da depolanabilir. Mineral ve vitaminlerce zengin olan meyveler sodyum içermezken kalp sağlığı ve ritmi için önemli olan potasyum içeriği son derece yüksektir. Ayrıca, sakaroz içeriği %3 iken invert şekerler bakımından yani glikoz (%48) ve fruktoz (% 49) içeriği son derece yüksektir. Bundan dolayı kan şekerini düşürmekte ve kurutularak toz haline getirilen yaban mersini şeker hastaları için tatlandırıcı olarak kullanılabilmektedir.

Maviyemiş Nasıl Değerlendirilir?

Yaban mersini (Likapa), ülkemizde mavi yemiş, ligarba, ayı üzümü, morsivit, çalı çileği, Trabzon çayı gibi isimlerle, yurt dışında ise blueberry olarak tanınmaktadır. Avrupa ve Amerika’da meyveleri reçel, marmelat, pasta, pekmez, meyve suyu, meyveli yoğurt, dondurma, meyveli çörek, şarap gibi pek çok gıda malzemesi yapımında kullanılmaktadır. Yapraklarından çay yapılırken, kökleri, meyveleri, çiçekleri ve yine yaprakları ilaç sanayisinde değerlendirilebilmektedir. Kurutulan meyveleri öğütülerek şeker hastaları için tatlandırıcı olarak kullanılabilmektedir. Sağlık açısından pek çok yararı olan meyveleri antioksidan madde içeriği en yüksek olan bahçe bitkisidir.

Yaban mersini taze meyve olarak, meyve suyu sanayisinde, ilaç sanayisinde, süt ve süt ürünleri teknolojisinde, kuru meyve teknolojisinde, meyveli ekmek, çörek, kek, puding ve pastalarda, baharat sanayisinde, meyve salatalarında, reçel, marmelat, jel ve konserve sanayisinde, çay ile şarap üretiminde ve bitkisi kulp (sap) yapımında kullanılmaktadır (Gough, 1994; Gough, 1996). Yapılan araştırmalarda bir bardak yaban mersini meyvesinin 145 gram geldiği ve 21 gram karbonhidrat, 1 gram protein, 0,5 gram yağ, 19 miligram C-Vitamini, 145 IU A-Vitamini ve 85 kalori içerdiği belirtilmektedir. Anti kanserojen ve antioksidan özelliğe sahip olan yaban mersini yağlı bileşiklerin vücuttan atılmasını sağlamakta, kanı temizlemekte, kan şekeri ve kolesterolü düşürmekte, gece görüş kabiliyetini artırmakta ve gece körlüğünü ortadan kaldırmaktadır. Kabızlık, mide bulantısı ve ülseri önlerken varis ve basur’u (hemoroit) iyileştirmekte, iltihaplar için dezenfektan özelliği taşımaktadır. Ayrıca ağız içi yaralarını da iyileştirmektedir.

Meviyemiş Nasıl Yetiştirilir?

Yapılan bir araştırmada Vaccinium arcthostophyllos L. Yoğun dalları, beyaz çiçekleri ve mor meyveleri ile park ve bahçelerde sınır elemanı olarak kullanılabileceği belirtilmiştir. Meyveleri de sevilerek yenilmektedir. Sonbaharda renklenmesi açısından değerlendirilebileceği belirtilmiştir. Vaccinium arcthostophyllos L. Yaban mersini çoğunlukla çelikle çoğaltılmakta olduğu bildirilmiştir. Bu amaçla yumuşak ve sert odun çelikleri kullanılmaktadır. Ayrıca, dip sürgünleri ile, aşı ile, tohumla, daldırma ile, toprak altı gövdeleri ile (rizom) veya doku kültürü ile çoğaltmak da mümkündür. Ancak son yıllarda yaban mersininin çoğaltılmasında yaygın olarak yumuşak odun çelikleri kullanılmaktadır.